HELİKOPTER EBEVEYN OLMAYIN
‘Annem, tıpkı bir helikopter gibi sürekli başımın etrafında dönüyor.’
Bu cümle helikopter ebeveyn kavramının geldiği kaynaktır ve kavram hakkında bize ilk izlenimi de verir. Anne babalar için, en değerli varlığı olan çocuğunun arkadaşlarını tanımak, öğretmenlerini araştırmak, gideceği kursları incelemek, başı sıkıştığında yardımına koşmak, zorlandığı ödevlerine yardım etmek olağan davranışlardır. Ancak son yıllarda ebeveynlerin çocuklarını korumaya yönelik abartılmış davranışlarına dikkat çeken helikopter ebeveyn kavramı üzerinde durulmaktadır. Helikopter ebeveyn, sürekli çocuğunun etrafında olan, onun yerine her işini halletmeye çalışan, kararlarına ve kişiliğine müdahale eden kişidir. Çocuktan yüksek başarı beklentisi olan ve aşırı korumacı bir ebeveyn tutumudur. Çocuğun hayatına aşırı dahil olmak olarak da tanımlanabilir. Bu ebeveynlerin yoğun bir enerji seviyeleri vardır. Çocukları bir arkadaşıyla tartıştığında hemen müdahale edip sorunu çözmeye çalışırlar. Çocuk sınavdan düşük aldığında hemen soluğu okulda alırlar.
Aslında çocuğun üstlenmesi gereken sorumlulukları büyük bir keyifle üstlenirler. Yetiştiremediği ödev nedeniyle çocuk hiçbir kaygı yaşamaz ve oyun oynamaya devam ederken helikopter ebeveyn yüksek bir kaygı duyar ve çocuğun yerine alıp ödevi yapar. Tüm bunları yaparken iyi niyetle çocuklarının zarar görmesini istemediklerini belirtirler. Ama bu davranışlarıyla çocuklarının yetersiz olduğu mesajını etrafa yaydıklarının farkında olmazlar.
Helikopter Ebeveynlerin Belirgin Özellikleri
Çocuklarının üzerinden ayrıl(a)mazlar. Günün her saatini birlikte geçirirler. Parka, alışverişe gittiklerinde bile çocuğu yalnız bırak(a)mazlar. Önceden her türlü sorunu düşünüp önlemini alarak evden çıkarlar.
Çocuğun sorumluluklarını üstlenirler. Çocuğun haftasonu boyunca önemsemediği ödevini son gece anne/baba yapar. Alacağı düşük notu düşünerek çocuğun yerine kaygılanırlar. Aslında kendi giyinebilecek yaşta olan bir çocuğun kıyafetlerini giydirirler, odasını toplarlar.
Çocuğu kendilerinden ayrı bir varlık olarak göremezler. Çocuğun bir sağlık sorunu olduğunda ‘karnımız ağrıyor, dişimiz çıkıyor’ gibi cümleler kurarlar. Çocuk kendi sıkıntısını anlatabilecek bilişsel ve dilsel olgunlukta olsa bile anne/baba onun yerine sözü devralıp anlatmaya başlar.
Çocuğa aşırı odaklanırlar. Kalabalık bir parkta ya da partide diğer yetişkinlerle sohbet etmek yerine sürekli tetikte ve gergin halde çocuklarını izlerler. Kendileri için bir plan yapmak yerine çocuğun haftalık programına göre hareket ederler. Çocuğun kursu, dersi ya da etkinlikleri her şeyden önce gelir. Spontane yaşayamazlar. Düzeni bozacak her türlü programı başlamadan iptal ederler. Ebeveynler kendilerine vakit ayırmaz, sosyalleşmez.
Her fırsatta çocuklarını anlatırlar. Helikopter ebeveynlerin yakın çevresi artık o çocuğun başarılarını, gittiği kursları aldığı madalyaları, bir günde çözdüğü soru sayısını dinlemekten bıkmıştır. Anne baba olarak sosyal ortamlarda çocuklarından başka konularda çok az ya da hiç sohbet edemez hale gelmişlerdir.
Çocuğu her türlü olumsuzluktan uzak tutmaya çalışırlar. Tabi ki her ebeveyn çocuğunun mutlu olmasını ve hayatında olumsuz deneyimler olmamasını ister. Ancak normal gelişim sürecinde çocukların mutluluk gibi üzüntüyü, sevinç gibi hayal kırıklığını da yaşamaları gerekir. Helikopter ebeveynler çocuklarını üzüntü, hayal kırıklığı, korku gibi olumsuz duygulardan uzak tutmak için yalan söyleyebilirler. Yaşananları çarpıtabilir ve toz pembe bir dünya tasviri oluşturabilirler. Okulda bir sorun olduğunda kesinlikle öğretmen ya da arkadaş suçludur. Çocuklarını savunmak için haksız bile olsa karşı tarafı suçlamaktan çekinmezler.
Helikopter Ebeveyne Sahip Çocukların Karşılaştığı Sorunlar
Bazı helikopter ebeveynler, çocuklarının özgüveni yüksek, kendi kararlarını alabilen, sorumluluk sahibi yetişkinler olması için çabaladıklarını her türlü ortamda belirtirler. Ama davranışlarıyla tam da bunun aksini sağlarlar. Anne babasına bağımlı, kendi kararları ve sorumluluk bilinci olmayan bir çocuk yetiştirmekte olduklarını fark edemezler. Aşırı korumacı ortamda yetişen çocuklar kimlik gelişiminde de sorunlar yaşarlar. Öz benliklerini oluştururken büyük oranda ebeveynlerinin kararlarını temel alırlar ve kendi kimliklerini sağlıklı şekilde geliştiremezler.
Bu çocuklar zararlı düzeyde yüksek özgüvene sahiptir. Her şeyi başarabileceklerine inanırlar çünkü hayatları boyunca ebeveynleri hiç yenilgi yaşamalarına izin vermemiştir. Başarısız olabilecekleri ihtimalini bile düşünmezler. Bu nedenle bir yarışmada birinci olamadıklarında ya da sınıftaki en iyi notu alamadıklarında yoğun hayal kırıklığı yaşarlar.
Problem çözme becerisi gelişmemiştir ve karar vermekte zorlanırlar. Ebeveynleri şimdiye kadar onların adına tüm kararları verdiği için muhakeme becerileri yeterli ölçüde gelişme olanağı bulamamıştır. Özellikle sosyal ilişkilerde yaşadıkları sorunları nasıl çözeceklerini bilemezler. Problem çözme becerisinin gelişmemesi, okul döneminde matematik gibi derslerde karşılarına gelen mantık sorularını çözebilmelerini de zorlaştırır.
Ellerindeki işi daha iyi yapmaya yönelik motivasyonları olmaz. Ebeveynleri normal düzeyde başardıkları işler için bile büyük övgüler verdikleri ve çok başarılı oldukları imajını çizdikleri için bu çocuklar her zaman en iyisini yaptıklarını düşünürler. Öğretmenleri ya da bir arkadaşları yaptıkları işi eleştirdiğinde değiştirmek için çabalamazlar. Karşıdaki kişiyi değer bilmemekle ya da o işten anlamamakla suçlayabilirler. Başarısız olduklarını kabul etmemek için bilişsel çarpıtmalar yapabilir, bahaneler üretebilirler (karnım/başım ağrıyordu o nedenle yapamadım, zaten öğretmen bana taktı doğru yaptığım halde puan vermiyor gibi telkinlerle başarısızlıklarına bahane bulmaya çalışırlar).
Koşma, zıplama, kesme gibi temel motor becerilerde yaşıtlarından geride olabilirler. Çünkü helikopter ebeveynler çocuklarının zarar görmesinden korktukları için çocukların motor becerilerinin gelişebileceği aktiviteler yapmasını kısıtlayabilirler (parkta atlamaması, koşmaması için sürekli uyarırlar).
Romantik ilişkilerde eşe ve eşin kararlarına koşulsuz bağlılık görülebilir. Anne ve babasıyla kurduğu birincil ilişkiyi hayatının diğer bölümlerine de yansıtır. Aynı ilişki yapısını eşiyle de kurar. Önceden tüm kararları ebeveynleri veriyorsa romantik ilişkide de kararları eşinin vermesini tercih eder. Böyle bir ilişki yapısı içinde kendini daha kaygısız hisseder. Boyun eğici bir kişilik geliştirmesine neden olur. Benzer yapı arkadaş ilişkilerinde de görülür. Yönlendirilmeye ve manipülasyona açık bir birey haline gelir.
Helikoper Ebeveyn Olmamak İçin…
Helikopter anne baba olma yönünde davranışlarınız olduğunu fark ediyorsanız öncelikle her zaman çocuklarınızın yanında olamayacağınızı hatırlamalısınız. Özerk bir birey olmasını istiyorsanız çocuğunuzun etrafında ördüğünüz koruma kalkanını kaldırmanız ve sorunlarla yüzleşmesine izin vermeniz gerekmektedir.
Bırakın düşük not aldığında öğretmenine hesap veren o olsun. Arkadaşlarıyla rekabet etmeye ve daha iyi olmaya kendisi karar versin. Sizin zorlamanızla onların notlarını geçmeye çalışmasın. Üzüntü, kızgınlık, hayal kırıklığı ve korku gibi hayatın gerçek duygularını yaşasın. Bu duyguları bir daha yaşamamak için neler yapması gerektiğini deneyimleyerek öğrensin. Koşmasına, düşmesine, ıslanmasına fırsat verin. Küçük yaştan itibaren çocuğunuza ufak sorumluluklar verin ve yerine getirdiğinde işe yarar bir şey yaptığını hissetmesini sağlayın. Bir hastalığı olduğunda doktora bunu kendisi anlatmasına fırsat verin. Çocuğunuzun sağlığını takip edin ancak onun bedeninden ve duygularından kendinizi ayrıştırın.
Siz helikopter ebeveyn olmaktan uzaklaştıkça çocuğunuzun mutluluğu da artacak. Hep hayalini kurduğunuz kendi ayakları üstünde durabilen, kararlarını verebilen, sorumluluk sahibi bir yetişkin olma yolunda çocuğunuza daha iyi bir destek olduğunuzu göreceksiniz.
Sevgiler,
Psk Diyar Meriç UÇAK