İNCE MOTOR BECERİ NEDEN ÖNEMLİDİR?
‘Çocuğun eline koymadığınız bir şeyi zihnine koyamazsınız.’
Maria Montessori
Çocuklar büyüdükçe, zamanla sayısız gelişim basamağından geçerler. Bunlardan bir
tanesi de ince motor becerilerdir. İnce motor beceri küçük kasların koordineli hareket
edebilmesi ve hassas hareketleri yapabilmeyi sağlayan bir beceridir. El göz koordinasyonu
(elleri ve küçük kas grubunu kullanmak için gözden gelen bilgiyi kullanma becerisi) da ince
motor gelişimin önemli bir bileşenidir. Bir anlamda okul başarısının temelini
oluşturmaktadırlar. Peki hamurla ve makasla gelen başarı nasıl sağlanmaktadır?
El becerisinin evrimsel açıdan önemi vardır. İnsanoğlu parmağını kıskaç yapabilen
tek canlıdır. Bilimdeki başarıların ve zihin gelişimindeki ilerlemenin bu el becerisiyle
yakından ilişkili olduğu düşünülmektedir. El, bilgiyi beyne iletir. Beyin ele mesaj gönderir. El
talimatı uygular ve beyne yeni bir bilgi gönderir. Böylece sürekli bir öğrenme döngüsü başlar.
Beynimiz aldığı her yeni girdiyle yenilenebilen ve gelişebilen bir yapıya sahiptir. Ellerimiz
aracılığıyla keşfettiğimiz her yeni bilgi beynimizde yeni bağlantılar oluşmasını sağlar.
Dolayısıyla daha hızlı düşünen, karar veren ve çözüm üreten bir zihnin temeli atılmış olur.
İnce motor beceri gelişiminde ilk adım vücudu güçlendirmekten geçer. Sabit
oturabilmeyi sağlayan büyük kas gruplarının güçlü olması çocuğun yazı yazmak için masa
başında doğru postürde oturabilmesi ve dikkati dağılmadan yazı çalışmasını bitirebilmesi için
önemlidir. Güçlü bir vücut dikkati toparlamayı ve ince motor becerilerin daha kolaylıkla
yapılabilmesini sağlar. Bu nedenlerle çocuklarımızın masa başında oturma sürelerini arttırmak
için öncelikle kaba vücut kaslarını güçlendirebilecekleri oyun, aktivite ve sporlara
yönlendirmek gerekir.
Durumu daha iyi anlamak için yeni doğan bebekleri düşünebiliriz. Belirli sürelerle
göbekleri üzerinde yüz üstü yatırılması önerilir. Bebekler boyun, kol, sırt kaslarını kasarak
başlarını ve kollarını kaldırmaya çalışırlar. Yavaş yavaş kollarıyla oyuncaklara uzanmaya
daha sonra avuç içleri ve parmaklarıyla kavramaya çalışırlar. Sonraki aşamada bloklardan
kule yaparlar, kendi yemeklerini yerler ve giyinirler. Yaşları ilerledikçe makas, kalem, pastel
boya, yapıştırıcı gibi araç gereçleri kullanmaya başlarlar.
Günlük yaşam aktivitelerine çocuklarımızı dahil etmemiz gerekir. Bardak taşıma,
tabakları dizme, bulaşık makinesini boşaltma gibi günlük aktivitelerde görevler vererek hem
çocuklarınızın yaşam becerilerini öğrenmesini hem de ince motor becerilerini pratik etmesini
sağlayabilirsiniz. El becerisi ne kadar kullanılırsa kaslar da o kadar gelişir. Pratik arttıkça ince
motor becerilerindeki kalite artmaktadır.
Çocuklar ince motor becerilerde belirli bir olgunluğa ulaşana kadar odak noktaları
kalemi nasıl tutacakları, kağıdı nasıl çevirecekleri gibi beceriler üzerindedir. Yeterli pratik
yapıldıktan sonra bunlar zihinde otomatik olarak gerçekleştirilir. Böylece çocuklar yazı yazma
ve kesme gibi işleri otomatik olarak yaparken tüm dikkatlerini öğretmenin aktardığı yeni
bilgilere verebilirler. Artık motor beceriler üzerine odaklanmazlar. Gerekli boşluğu, harf
boyutunu, bilek hareketini otomatik olarak gerçekleştirirler. Bu nedenle okul öncesi dönemde
bol bol pratik yapmaları ve kaslarını güçlendirmeleri önemlidir.
Henüz hazır olmadan yazı yazmaya zorlamak başarıyı getirmez. 1. Sınıfa gelen
çocuğunuzla ders çalışmak için masanın başına oturduğunuzu düşünün. Bazı çocuklar
yeterince iyi çizemediklerini, kesemediklerini düşünürler. Elleri çok çabuk yorulduğu için
devam etmek istemezler. Bir kısır döngü başlatır ve denemek istemezler. Denemek
istemedikleri için yeterli pratiği yapamazlar. Pratik yapamadıkları için becerileri gelişme
imkanı bulamaz. Nihayetinde yazı yazma gibi üst düzey ince motor becerilerde zorlanırlar.
Hazır bulunuşluğu sağlamak için el ve parmak kaslarının güçlenmesini arttıracak
aktiviteler yapılmalıdır. Kasları güçlenen çocuklar kalem ve makası rahatlıkla kavrayabilir.
Çizim, kesme çalışmalarını elleri yorulmadan yapabilecekleri için daha zahmetsiz ve keyifle
etkinliklere katılabilirler.
El-göz koordinasyonu da pratikle gelişen bir beceridir. En basit tanımı, çocukların
tahtada gördükleri harfleri defterlerine doğru şekilde yazmalarını sağlayan beceri olmasıdır.
İlkokul döneminde harflerin ters ya da birbiri yerine yazılması sıklıkla karşılaşılan bir
durumdur (b,d,p, s vb..) . Bazen bu durum disleksi gibi bir sorundan kaynaklanırken bazen tek
nedeni el-göz koordinasyonunun yeterince gelişmemiş olmasıdır. Çocuğun kendi yemeğini
yemesi, bol çizgi ve kopya etme çalışması yapması bu alanda yaşanacak zorlukların önünü
kesecektir.
İnternette bol miktarda bulabileceğiniz ince motor aktivitelerinden birkaç örnek olarak;
* Büyük maşa ve cımbızlarla obje toplamak
* Top atıp tutmak
* Kuma çubuk ya da parmakla çizim yapmak
* Askılara kıyafet asmak
* Kendi yemeğini yemeye teşvik etmek
* Yazı tahtasına ya da cama çizgi ve resim yapmak (düz bir zemine yazı yazmaya
nazaran dikey zemine çizim yapmanın el kaslarını daha fazla güçlendirdiğini gösteren
çalışmalar vardır)
* Spreyle cama su sıkmak, gibi günlük hayatın içinden oyunlarla ince motor gelişimi
eğlenceli şekilde destekleyebilirsiniz.
* Vücut sabitliğini ve postürü geliştirecek kaba motor aktivitelere önem verin. Fiziksel
aktivitelere katılmaya teşvik edin. (müziğe uygun yengeç yürüyüşü denemesi)
* Makas kullanmaktan korkmayın!
KİTAP ÖNERİSİ: DOĞUMDAN İTİBAREN MONTESSORİ
(Paula Polk LILLARD & Lynn JESSEN)
Sevgiler,
Psk. Diyar Meriç UÇAK