DUYUSAL OYUN NEDİR ve NEDEN ÖNEMLİDİR
Doğdukları andan itibaren çocuklar çevrelerindeki dünyayı keşfetmek ve
tanımak için duyularını kullanırlar. Herşeye dokunur, ağızlarına sokarlar, oyuncakları
birbirine vurarak farklı sesler çıkarırlar. Bebek ve çocukların doğal davranışları
gözlendiğinde keşfetme döneminde duyularını nasıl kullandıkları fark edilir. İşte
duyusal oyunların temeli de tam olarak bu doğal yapıya dayanır .
Bazı çocuklar etraflarında kalabalık bir çocuk grubu olduğunda sesler ve
gördükleri karmaşa nedeniyle adapte olmakta, oyuna katılmakta zorlanabilir.
Duyularını keşfetme konusunda yeterli deneyime sahip olan çocuklar kendisi için o
anda önemli olmayan uyaranları engelleyebilir. Ortama daha kolay adapte olabilirler.
Çocukların duyularını keşfetmeleri için ise bol uyaran alacakları özgür alanlara
ihtiyacımız vardır. Bu alanı sağlamanın eğlenceli yollarından biri duyusal oyunlar
kurgulamaktır.
Tabiki çocuklarımızın görme, işitme, tat alma, hissetme, koklama gibi becerileri
doğal yollardan gelişecektir. Ancak duyusal oyunlar sayesinde farklı uyaranlara maruz
kalan çocuklarda, duyuların biribiriyle işbirliği içinde çalışmasını sağlayan duyusal
entegrasyon daha başarılıdır. Duyusal aktiviteler yapan çocukların kalabalık
ortamlarda yaşadıkları kafa karışıklığı daha azdır. İşine yarayan-yaramayan duyusal
girdiyi kolaylıkla ayırt edebilirler.
Duyusal Oyun Sadece Dokunmadan İbaret Değildir
Duyusal oyun dendiğinde pek çok kişinin aklına kumla ya da suyla oynamak,
hamurdan şekiller yapmak gelir. Aslında bundan çok daha fazlasıdır. Ancak duyusal
oyun sadece dokunma değil diğer tüm duyuların dahil olması gereken bir şeydir.
Çocuğun dokunma, koklama, tatma, görme ve duyma duyularını uyaran her türlü
aktivete duyusal etkinlik olabilir. Aynı zamanda bu aktiviteler hareket ve denge
oyunlarıyla birleştirilebilir.
5 temel duyunun yanında hareket ve denge aktivitelerinin yer alması çocuğun
kendi vücudunun dünyadaki konumunu daha rahat algılamasını sağlar. Vücut
farkındalığı artacağı için hareketleri üzerindeki öz denetimi artar ve daha kontrollü
davranışlar görülür.
Duyusal oyunların içeriği kişiden kişiye değişebilir. Kesin çizgiler yoktur.
Çocuğun yaşına ve ilgi alanlarına göre oyunlarda kullanılan materyaller, uyarılan duyu
bölgeleri farklılaşabilir.
Yeni doğan bebekler (0-12 ay) için duyusal oyun – Baloncuk yapıp uçuşlarını
izlemek, suyun vücuduna değdiğini hissetmek, renkli kağıtları buruşturarak çıkan sesi
dinlemek, gözünün önünde değişen şekilleri izlemek….
12 – 24 ay döneminde duyusal oyun – Bir oyuncağı takip etmek, farklı renkleri
birbirine karıştırmak, parmak boyası yapmak, süngerle suda oynamak,
oyuncakları/elini birbirine vurarak çıkan sesi dinlemek…
Okul öncesi dönemde duyusal oyun – Kum, hamur veya seramikle şekiller yapmak,
müzik aletleri çalmak, üfleyerek pamuk gibi hafif bir maddeyi hareket ettirmeye
çalışmak…
Duyusal oyunların en temel kaynağı aslında doğadır. Doğa, farklı renklerle ve
hareket olanaklarıyla doludur. Doğada yer alan dokular, sesler ve kokular bizim evde
kurgulayabileceğimizden oldukça fazladır. Dolayısıyla en iyi duyusal oyun ortamı
doğadır. Çocuklarımızın duyularını kullanarak özgürce keşif yapabilecekleri doğal
ortamlara ihtiyaçları vardır.
Duyusal oyunlar sayesinde….
Beyinde yeni bağlantılar oluşur - Farklı duyusal uyarana maruz kalmak beyinde yeni
sinaptik bağlantılar oluşmasını sağlar. Beyindeki bağlantı sayısının fazla olması
öğrenme ve karar verme süreçlerini etkiler. Daha karmaşık öğrenme süreçleri için
gereken temeli oluşturur. Bu bağlantılar sayesinde çocuklar yeni bilgileri daha kolay
entegre edebilir ve öğrenebilir.
Motor beceri gelişimini destekler - Duyusal oyunlar çoğu zaman ince motor kasların
kullanımını gerektirir. Kavramak, parmaklarla sıkıştırmak, dökmek ve dikmek gibi
davranışlar oyunlar sırasında çok sık yapılır.
Sosyal beceri geliştirir – Duyusal oyun sırasında çocuk yaşıtlarının aynı materyali
hangi farklı biçimlerde kullandığını gözlemler. Hali hazırda yapılandırılmış bir
oyuncakla oynamadıkları için bir oyun materyalini nasıl kullanabileceklerini
tartışabilirler.
Dil gelişimini destekler- Farklı doku, tat ve objelerle oynamak çocuğunuzun bilgi
dağarcığını geliştirir. Örneğin, çocuk ağacı sadece ağaz olarak tanımlamaz. Düz kabuğu
olan ya da dikenli kabuğu olan, keskin bir kokusu olan ya da kokusu olmayan bir
ağaçtır. Suyu sadece su olarak tanımlamaz; sıcak ya da soğuk olabilir. İstediği
yiyeceğin sadece ismini söylemek yerine tuzlu/tatlı/ekşi bir yiyecek istiyorum diyebilir.
Duyusal oyun oynayan çocukar daha ayrıntılı tasvirler yapabilir.
Duyusal oyun sakinleştirir – Örneğin, üm gün süren koşturma, zıplama, ağlama
krizlerinin sonunda yapılan sıcak bir banyodan sonra çocuğunuzun sakinleştiğini
görürsünüz. Hareketli davranışlar sırasında çocuğunuz yaşadığı huzursuzluğu kontrol
edemez. Ancak banyodan sonra davranışları üzerindeki öz kontrolü artar. Daha
kontrollü hale gelir. Dokunma duyusu sayesinde aldığı ılık uyaran sakinleşmeyi sağlar.
Duyusal oyun sayesinde dokunma duyusunu yeterli oranda uyarabilen çocuklar daha
kolay sakinleşebilen, öz kontrolü daha iyi olan çocuklar olurlar. (Duyusal entegrasyon
çalışmalarının ilk adımları otizmli çocuklar üzerinde atılmıştır. Otizmli çocukların da
yeterli düzeyde ve şiddette dokunsal uyarana maruz bırakıldıklarında yeni ortamlara
daha kolay adapte oldukları, başkalarıyla yakınlaşmaya daha istekli oldukları ve daha
kolay sakinleşebildikleri görülmüştür.).
Duyusal oyun ortamını nasıl yaratabilirsiniz?
Çocuğun ilgi alanlarını en iyi tanıyabilecek olan kişi ebeveynleridir.
Eğlenebileceği, ilgisini çeken ve özgürce duyularını kullanabileceği ortamlarda olması
için çocuğunuzu teşvik etmelisiniz. Farklı duyularına hitap eden duyusal oyun
masaları, duyusal oyun halıları gibi pek çok farklı seçenek sunabilirsiniz.
Duyusal uyarım sağlamak adına pahalı ve renkli, müzikli oyuncaklar almak
zorunda olduğunuzu düşünmeyin. Ev artıkları mükemmel duyusal oyun araçlarıdır.
Tuvalet kağıdı rulosu, poşet, sünger, spagetti-makarnalar gibi pek çok işe yaramaz
görünen materyal aslında çocuğunuz için en iyi duyusal oyun araçlarındandır. Siz
yemek hazırlarken yanınıza geldiğinde farklı kokudaki yiyecekleri koklatabilirsiniz.
Gözetiminiz altında eline kaşık ve çatal vererek iki cisim arasındaki farkları fark
etmesini sağlayabilirsiniz. Kaşığın yumuşak ve kavisli yüzeyini, çatalın uçlarındaki
sivriliği dokunarak ayırt edebilir. Siz hamur yaparken yardımcı olmasını
isteyebilirsiniz.
Bir cisimle ilgilendiğini fark ettiğinizde müdahale etmeden kendi kendine
oynayabilmesine fırsat verin. İlgilendiği şey bir oyuncak ya da bahçede gördüğü bir
yaprak olabilir. Elinden alıp ‘bak bu bir yaprak şimdi onu yerine koy’ demeniz
yanlıştır. Bırakın elinde çevirsin, diğer yapraklarla karşılaştırsın, rengini incelesin.
Çocuğun kendisini ve çevreyi kirletmesinden korkmayın. Dökersin, kırarsın,
üstünü ıslatacaksın gibi müdahalelerle çocuğunuzun keşfetmesinin önündeki engel
olmayın. Bırakın özgürce duyularını deneyimlesin. Bardağı ne kadar çevirirse suyu
dökeceğini kendisi öğrensin. Ne kadar hızlı koşarsa duramayacağını ve düşeceğini
kendisi anlasın. Emin olun sizin uyarılarınızdan sıkılıp aksine daha fazla dağınıklık ve
kargaşa yaratacaktır. Duyularını ve sınırları kendisi deneyimlediğinde daha kontrollü
ve mantıklı kararlar verdiğini, çevresindeki nesnelerle daha yaratıcı ilişkiler
kurabildiğini göreceksiniz.
Sevgiler,
Psk. Diyar Meriç UÇAK