EYVAH! KARDEŞ GELİYOR!
Yenidoğan Kardeşi Karşılama
Aileye yeni bir üyenin katılacak olması harikadır. Ancak evde bebeğin doğumu ile
abi/abla mertebesine erişecek ufaklıklar varsa durum bir anda farklılaşır. Mutluluk ve
heyecanın yanında abi/abla olacak çocuğu kardeşin doğumuna hazırlama gerekliliği
doğacaktır. Bu ayki yazıda aileye yeni katılan üyeyi nasıl karşılayabileceğimizden, abi/abla
olan çocuğunuzla aranızdaki dinamikleri nasıl koruyabileceğinizden bahsedeceğiz.
Karşılaşabileceğiniz bazı sorunlar karşısında uygulayabileceğiniz pratik çözüm yolları
sunmaya çalışacağız.
Çocuklarımızın yaşına, kişilik özelliklerine, ebeveyn tutumlarına bağlı olarak kardeş
kıskançlığının şiddeti değişkenlik gösterse de hemen hemen her çocuk yeni kardeş geldiğinde
duruma tepki gösterir. İlk sevgi unsurunun-annesinin ve babasının- ilgisini yeni biriyle paylaşmak her
çocuk için zordur ve kıskançlık tepkisi sağlıklı bir tepkidir. Yeni kardeşi kabullenme zaman
içerisinde gerçekleşse de 'kardeş' kişinin ilk rekabet ettiği kişidir ve aslında bir ömür öyle kalır.
Çocuklar sosyalliği arkadaşlarından önce kardeşleri ve anne-babaları ile kurdukları
ilişkilerle deneyimlerler. Kendilerine ait olmayan bir oyuncağı almamayı, sıra beklemeyi,
paylaşmayı, özür dilemeyi, rekabet etmeyi, öfke kontrolünü, empati kurmayı, hakkını
savunmayı hepsini kardeş ilişkisi içerisinde deneyimleyebilirler. Bu nedenle kıskançlığı bir
anda tamamen ortadan kaldıracak yöntemler beklememelisiniz. Yeni duruma alışması için
çocuğunuza zaman tanımalısınız.
Kıskançlık tepkilerini her çocuk farklı şekillerde dışa vurabilir. Çocuğunuzda;
* Yaşından küçük davranışlarda bulunmak, örneğin biberon emmek
* Anneye aşırı derecede bağlanmak
* Anne ile kardeşin yalnız kalmalarına izin vermemek
* Hırçınlık, tutturma
* Okul başarısında düşüş
* Kardeş yokmuş gibi davranmak vb. göstergeler fark ettiğinizde dikkatli olmanızda fayda
vardır.
Bir kardeşi olacağını çocuğumuza ne zaman ve nasıl söylemeliyiz ?
Öncelikle, anne hamileyse ve hamileliği belli olmuyorsa bile çocuğa 'Kardeş ister misin?'
sorusunu sorarak alıştırmaya çalışmanızı tavsiye etmeyiz. 'Hayır, istemiyorum!' tepkisi işleri oldukça
zorlaştıracaktır ve birkaç ay sonra annenin büyüyen karnını görmek önce kandırılmışlık hissi
doğuracak sonra da öfkeye sebep olacaktır.
Çocuğunuz kardeşi olmasını istemiyorsa bu kararın anne-baba arasında alındığını ve kardeş
sahibi olmanın olumlu yönlerini anlatabilirsiniz. Bazen çocuklar oyun arkadaşı istediklerinden ya da
arkadaşlarının küçük sevimli kardeşlerini gördüklerinde anne-babasına kardeş istediğini söylüyor
olabilir. Eğer ebeveynler olarak yeni bir çocuğa hazır değilseniz sırf çocuğunuz kardeş istiyor diye
yeni bir çocuk dünyaya getirmeniz de doğru değildir.
Kardeşi olacağını açıklayacağınız ortamda başkalarının bulunmaması önemlidir.
Psikoloğunuzdan öneri alabilirsiniz ama psikolog odasında ve eşliğinde konuşmak doğru değildir.
Konuşmayı evinizde, çocuğunuzun kendini güvende ve rahat hissettiği bir ortamda ailece
yapmalısınız.
Hamilelik sürecinde bir sorun yaşayıp bebeği kaybetme ihtimalini düşünerek kardeş geliyor
haberini vermek için bir süre beklemeyi tercih edebilirsiniz. Ya da siz haberi öğrendiğiniz gibi bunu
çocuğunuzla da paylaşabilirsiniz. Zamanlama tamamen sizin tercihinizdir ve çocuğunuza uygun
olduğunu düşündüğünüz zamanı siz belirlemelisiniz. Bu haber çekirdek ailesi dışındaki bireylerden
alınmaya uygun bir haber değildir. Tavsiyemiz başkalarından duymadan önce anne-babasından
öğrenmesidir.
Yol gösterici olması için kardeşi olacağını açıklarken faydalanabileceğiniz bir örnek
Ailemize yeni bir bebek katılıyor. Yeni bebek senin kardeşin olacak. Yeterince büyüyene kadar annen
bebeği karnında taşıyor olacak. Büyüyünce de annen O'nu doğuracak. Sen doğduğunda çok mutlu
olmuştuk. Kardeşin doğduğunda da çok mutlu olacağız. İkinizin de anne-babası olup ikinizi de çok
seveceğiz. Dört kişilik bir ailemiz olacak. Kardeşin olmasıyla ilgili soruların, merakların olursa
istediğin zaman bunu konuşabiliriz.
Abi/abla olan çocuğunuzun yeni doğan fotoğraflarını ortaya çıkarın
Küçük çocuklar kardeşlerinin neden böylesine küçük ve savunmasız olduklarını
anlamlandırmakta zorlanabilirler. ‘Kardeşin küçük dikkat et’, ‘topu atma bir yeri acır’ gibi uyarıları
neden yaptığınızı da anlayamayabilirler. Kendi bebeklik fotoğraflarını çıkarıp buzdolabınıza
asabilirsiniz. Hamilelik sürecinde belirli aralıklarla fotoğraflar hakkında konuşarak kendisinin de
önceden küçük ve savunmasız olduğunu, gelecek kardeşin de aynen böyle olacağını söylemeniz
faydalı olacaktır.
Bu yöntem ‘Neden kardeşim sürekli annemin kucağında? Beni artık sevmiyorsunuz kardeşimi
daha çok kucağınıza alıyorsunuz.’ Gibi yakınmaları da azaltacaktır. Kendisinin de küçük bir bebekken
yürüyemediği ve kucağınızda olduğu fotoğrafları gösterin. Büyüyüp güçlendikçe ayağa kalkabildiğini,
sonra yürüyüp koşmaya başladığını fotoğraflarla açıklamaya çalışın. Kardeşinin de aynı aşamalardan
geçtiğini, her ikisini de çok sevdiğinizi belirtin. Küçük yaştaki çocuklar somut nesneler sayesinde daha
kolay öğrenirler. Uyarılarınızı fotoğraflarla somutlaştırmak bu nedenle oldukça faydalı olacaktır.
Büyük çocuğun hayatında yapacağınız değişimleri dikkatlice planlayın
Eve küçük kardeş gelişi bazen büyük çocuğun hayatındaki önemli dönüm noktaları ile
çakışabilir. Bunlar tuvalet eğitimi, emzik bırakma, odaları ayırma, okula alışma gibi büyük
çocuğunuzun gelişiminde oldukça önemli adımlar olabilir. Kardeşin gelişi de başlı başına yeni ve
alışılması gereken inişli çıkışlı duyguların yaşandığı bir durumdur. Planlamanın iyi yapılması ve
ebeveynler arasında sıkı işbirliği olması önemlidir. Hamilelik süreci ile ilgili her şey yolunda giderse
kardeşin geleceği tarihi yaklaşık olarak hesaplayabilirsiniz. Bu süreçte büyük çocuğunuzun hayatında
değişimler olacaksa bir an önce harekete geçmenizi ve kardeşi olana kadar yeni durumu özümseme
fırsatı bırakmanızı tavsiye ederiz.
Örneğin 2.5 yaşındaki oğlunuz okula başlayacak. Kardeşinin beklenen doğumundan en az 2-3
ay öncesinde oryantasyon programını başlatmanız gerekmektedir. Alışma süreci kısa tutulduğunda
çocuk yaşadığı yoğun duygularla baş edemeyebilir. ‘Kardeşim yüzünden okula gönderildim’
düşüncesi geliştirmesini istemeyiz. Hem okula hem de aileye yönelik şiddetli tepkiler doğabilir.
Sağlıklı olan, yeni duruma oryantasyonunu tamamlayıp normal düzende okula gidip gelmeye
başladıktan sonra kardeşin gelmesidir. Böylece okul zaten çocuğun hayatında olan bir olgudur ve
kardeşin doğumu ile bir ilişkisi yoktur izlenimi bırakmış olursunuz. Aynı dinamikleri yatakları ayırma
ya da tuvalet eğitiminde de kullanabilirsiniz. Her alışkanlık ve kardeş doğumu arasına en az 2-3 ay
süre koymaya dikkat etmelisiniz.
Ebeveynler arasında görev paylaşımı yapın
Yeni bebeğiniz dünyaya geldiğinde ailedeki dinamikler değişecektir. Bebeğin
emzirilmesi/doyurulması, uykusu, altının alınması gibi rutinler hayatınıza girecektir. Tüm bunlar
yaşanırken büyük çocuğunuzun halihazırda var olan düzeni devam edecektir. Okuldan gelen eşyaları
yıkanacak, akşam yemeği hazırlanacak, ütü yapılacak, büyük çocukla kaliteli vakit geçirilecek,
ebeveynler kendilerine zaman ayıracak… Evinizde kaos ortamı yaşanmaması için bebek hayatınıza
katılmadan görev paylaşımı yapmanızı ve yavaş yavaş bu paylaşıma uymaya başlamanızı tavsiye
ederim.
Örneğin, çocuğunuzun banyosunu sürekli annesi yaptırıyorsa hamilelik sürecinde baba yavaş
yavaş bu görevi devralabilir. Çünkü bebek doğduğunda emzirilmesi ya da uyutulması görevini anne
devralacaktır. Tam tersi de olabilir. Banyo görevi annenin, bebeği uyutma görevi babanın. Görev
paylaşımını nasıl yapacağınız tamamen ailenizin dinamiklerine kalmıştır. Bebek doğmadan önce bu
değişimleri uygulamaya başlarsanız, büyük çocuğunuz bir anda neden annesinin kendisini neden
yıkamadığını sorgulamayacaktır. ‘Kardeşim yüzünden annem artık beni yıkamıyor. Önceden hep o
yıkardı’ düşüncesine kapılmayacaktır.
Büyük kardeşi Dünya’nın merkezi haline getirmeyin
Kardeşin varlığına alışmak büyük kardeş için zorlu bir yolculuk olabilir. Bunu kabul ediyoruz.
Onu hala çok sevdiğinizi söylemenize ya da yukarıda bahsettiğimiz yöntemleri uygulamanıza rağmen
kardeşini kıskanmaya devam etmesi de normal bir durumdur. Bahsettiğimiz olumlu ebeveyn
yaklaşımları büyük çocuğunuzun duygusal hasar görmeden kardeşini kabullenmesine yardım eder.
Sihirli bir şekilde her şeyi mükemmel hale getirmezler.
Uzak durmanızı tavsiye edeceğimiz yaklaşım büyük kardeşin şımartılması olacaktır. Yaşadığı
öfkeyi ya da üzüntüyü azaltmak adına büyük hediyeler almak, küçük kardeşi kötülemek doğru
değildir. ‘O çok çirkin zaten’, ‘ben seni daha çok seviyorum ama o küçük o yüzden ilgilenmek
zorundayım’ gibi açıklamalarda bulunmak çocuğunuzun içinde yaşadığı öfkeyi pekiştirir. Kardeşini
değersiz görmesine neden olur.
Büyük çocuğunuza taşıyamayacağı sorumluluklar yüklemeyin
Aileye yeni bir üyenin katılması ile birlikte kaç yaşında olduğuna bakmadan büyük çocuk abi
ya da abla konumunu almaktadır. Onlardan empati kurmalarını, düşünceli olmalarını, oyuncaklarını
paylaşmalarını isterken aslında abi/abla olan çocuğunuzun hala bir çocuk olduğunu unutmayın. ‘Sen
ablasın oyuncağını ver’ gibi söylemlerden kesinlikle uzak durmanızı tavsiye ederiz. Kendi yaşıtı
arkadaşları ile oynarken bile paylaşma konusunda sorun yaşayan küçük yaştaki çocuğunuz neden
kardeşi ile paylaşmaya hemen tamam desin ki? Çocuğunuzu abi/abla oldun, sen artık büyüdün
baskısının altına almak kendi duygu ve düşüncelerini yok saydığınız mesajını verir. Böyle bir
yaklaşımla kardeşine ve size yönelik öfkesinin artmasına neden olabilirsiniz.
Bu noktada bir farktan bahsetmekte fayda vardır. Pozitif durumlarda yani kıskançlık
belirtisi görülmeyen ortamlarda büyük çocuğunuzun abi/abla olmasından faydalanabilir, onu
da işbirliğine davet edebilirsiniz. Bebeği giydirirken size eşyalarını getirebilir, biberonunu
taşıyabilir.. Tabi bunları zorlayarak değil kendi isteğiyle kabul ediyorsa yapmasını
sağlamalısınız. Oyuncağını paylaşmasını istediğinizde sen abi/abla oldun demenizin aksine
‘kardeşinin üstünü değiştirirken yardım etmenden çok mutlu olurum. Eminim kardeşin de
abisi/ablası yardım ettiği için çok mutlu olacaktır. Bize eşyalarını getirerek yardımcı olur
musun?’ şeklinde bir yönerge verebilirsiniz. Eğer katılmak istemezse zorlamamalısınız.
Tercihi çocuğunuza bırakmalısınız.
Kardeşlerin ilk karşılaşmas
Aslında annenin karnı büyümeye ve bebek hareketlenmeye başladığı andan itibaren
kardeşlerin tanışma ve bağ kurma serüveni başlar. Belirli aralıklarla kardeşinin hareketlerini
hissetmesi için bir araya gelebilirsiniz. Onunla konuşabilir, hikayeler okuyabilir, şarkı
söyleyebilirsiniz. Kardeşini hissetmek güzel bir başlangıç sağlayacaktır.
Hamilelik ve doğum sürecinde annenin yaşadığı yorgunluk, ağrılar ya da başka sağlık
problemlerini, bitkin halini büyük kardeşin görmesi annesinin durumundan kardeşini sorumlu
tutmasına neden olabilir. Bu nedenle mümkün olduğunca anne kendini iyi hissettikten sonra büyük
kardeş hastane odasına alınmalıdır.
Yaşlar büyüdükçe…
Çocuklarımız büyüdükçe kardeşlerinin yakınlığını ve sıcaklığını daha fazla fark edeceklerdir.
Aynı zamanda büyüme süreci içerisinde kıskançlıklar, çatışmalar ve rekabet devam edecektir. Şiddeti
artıp azalmakla birlikte birden fazla çocuğun ebeveyni olma süreci yaşamınız boyunca devam
edecektir. Çatışmalarda taraf tutmamalı, hakem olunmamalı, sorunu birlikte çözmeye
odaklanılmalıdır. Birinin olumsuz davranışı yüzünden diğerine haksızlık yapılmamalıdır,
birinin davranışı yüzünden iki çocuk da cezalandırılmamalıdır. Kıyaslamalar yapılmamalıdır.
Her çocuğun ihtiyaçları ve gelişimleri kendilerine özgüdür, kıyaslamaya açık değildir.
Sevgiler,
Psk. Diyar Meriç UÇAK