HELİKOPTER EBEVEYN OLMAYIN
‘Annem, tıpkı bir helikopter gibi sürekli başımın etrafında dönüyor.’
Bu cümle helikopter ebeveyn kavramının geldiği kaynaktır ve kavram hakkında
bize ilk izlenimi de verir. Anne babalar için, en değerli varlığı olan çocuğunun arkadaşlarını
tanımak, öğretmenlerini araştırmak, gideceği kursları incelemek, başı sıkıştığında yardımına
koşmak, zorlandığı ödevlerine yardım etmek olağan davranışlardır. Ancak son yıllarda
ebeveynlerin çocuklarını korumaya yönelik abartılmış davranışlarına dikkat çeken helikopter
ebeveyn kavramı üzerinde durulmaktadır. Helikopter ebeveyn, sürekli çocuğunun etrafında
olan, onun yerine her işini halletmeye çalışan, kararlarına ve kişiliğine müdahale eden
kişidir. Çocuktan yüksek başarı beklentisi olan ve aşırı korumacı bir ebeveyn tutumudur.
Çocuğun hayatına aşırı dahil olmak olarak da tanımlanabilir. Bu ebeveynlerin yoğun bir enerji
seviyeleri vardır. Çocukları bir arkadaşıyla tartıştığında hemen müdahale edip sorunu
çözmeye çalışırlar. Çocuk sınavdan düşük aldığında hemen soluğu okulda alırlar.
Aslında çocuğun üstlenmesi gereken sorumlulukları büyük bir keyifle üstlenirler.
Yetiştiremediği ödev nedeniyle çocuk hiçbir kaygı yaşamaz ve oyun oynamaya devam
ederken helikopter ebeveyn yüksek bir kaygı duyar ve çocuğun yerine alıp ödevi yapar. Tüm
bunları yaparken iyi niyetle çocuklarının zarar görmesini istemediklerini belirtirler. Ama bu
davranışlarıyla çocuklarının yetersiz olduğu mesajını etrafa yaydıklarının farkında olmazlar.
Helikopter Ebeveynlerin Belirgin Özellikleri
Çocuklarının üzerinden ayrıl(a)mazlar. Günün her saatini birlikte geçirirler. Parka,
alışverişe gittiklerinde bile çocuğu yalnız bırak(a)mazlar. Önceden her türlü sorunu
düşünüp önlemini alarak evden çıkarlar.
Çocuğun sorumluluklarını üstlenirler. Çocuğun haftasonu boyunca önemsemediği
ödevini son gece anne/baba yapar. Alacağı düşük notu düşünerek çocuğun yerine
kaygılanırlar. Aslında kendi giyinebilecek yaşta olan bir çocuğun kıyafetlerini giydirirler,
odasını toplarlar.
Çocuğu kendilerinden ayrı bir varlık olarak göremezler. Çocuğun bir sağlık sorunu
olduğunda ‘karnımız ağrıyor, dişimiz çıkıyor’ gibi cümleler kurarlar. Çocuk kendi sıkıntısını
anlatabilecek bilişsel ve dilsel olgunlukta olsa bile anne/baba onun yerine sözü devralıp
anlatmaya başlar.
Çocuğa aşırı odaklanırlar. Kalabalık bir parkta ya da partide diğer yetişkinlerle sohbet etmek
yerine sürekli tetikte ve gergin halde çocuklarını izlerler. Kendileri için bir plan yapmak
yerine çocuğun haftalık programına göre hareket ederler. Çocuğun kursu, dersi ya da
etkinlikleri her şeyden önce gelir. Spontane yaşayamazlar. Düzeni bozacak her türlü programı
başlamadan iptal ederler. Ebeveynler kendilerine vakit ayırmaz, sosyalleşmez.
Her fırsatta çocuklarını anlatırlar. Helikopter ebeveynlerin yakın çevresi artık o çocuğun
başarılarını, gittiği kursları aldığı madalyaları, bir günde çözdüğü soru sayısını dinlemekten
bıkmıştır. Anne baba olarak sosyal ortamlarda çocuklarından başka konularda çok az ya da
hiç sohbet edemez hale gelmişlerdir.
Çocuğu her türlü olumsuzluktan uzak tutmaya çalışırlar. Tabi ki her ebeveyn çocuğunun
mutlu olmasını ve hayatında olumsuz deneyimler olmamasını ister. Ancak normal gelişim
sürecinde çocukların mutluluk gibi üzüntüyü, sevinç gibi hayal kırıklığını da yaşamaları
gerekir. Helikopter ebeveynler çocuklarını üzüntü, hayal kırıklığı, korku gibi olumsuz
duygulardan uzak tutmak için yalan söyleyebilirler. Yaşananları çarpıtabilir ve toz pembe bir
dünya tasviri oluşturabilirler. Okulda bir sorun olduğunda kesinlikle öğretmen ya da arkadaş
suçludur. Çocuklarını savunmak için haksız bile olsa karşı tarafı suçlamaktan çekinmezler.
Helikopter Ebeveyne Sahip Çocukların Karşılaştığı Sorunlar
Bazı helikopter ebeveynler, çocuklarının özgüveni yüksek, kendi kararlarını alabilen,
sorumluluk sahibi yetişkinler olması için çabaladıklarını her türlü ortamda belirtirler. Ama
davranışlarıyla tam da bunun aksini sağlarlar. Anne babasına bağımlı, kendi kararları ve
sorumluluk bilinci olmayan bir çocuk yetiştirmekte olduklarını fark edemezler. Aşırı korumacı
ortamda yetişen çocuklar kimlik gelişiminde de sorunlar yaşarlar. Öz benliklerini oluştururken
büyük oranda ebeveynlerinin kararlarını temel alırlar ve kendi kimliklerini sağlıklı şekilde
geliştiremezler.
Bu çocuklar zararlı düzeyde yüksek özgüvene sahiptir. Her şeyi başarabileceklerine
inanırlar çünkü hayatları boyunca ebeveynleri hiç yenilgi yaşamalarına izin vermemiştir.
Başarısız olabilecekleri ihtimalini bile düşünmezler. Bu nedenle bir yarışmada birinci
olamadıklarında ya da sınıftaki en iyi notu alamadıklarında yoğun hayal kırıklığı yaşarlar.
Problem çözme becerisi gelişmemiştir ve karar vermekte zorlanırlar. Ebeveynleri şimdiye
kadar onların adına tüm kararları verdiği için muhakeme becerileri yeterli ölçüde gelişme
olanağı bulamamıştır. Özellikle sosyal ilişkilerde yaşadıkları sorunları nasıl çözeceklerini
bilemezler. Problem çözme becerisinin gelişmemesi, okul döneminde matematik gibi
derslerde karşılarına gelen mantık sorularını çözebilmelerini de zorlaştırır.
Ellerindeki işi daha iyi yapmaya yönelik motivasyonları olmaz. Ebeveynleri normal
düzeyde başardıkları işler için bile büyük övgüler verdikleri ve çok başarılı oldukları imajını
çizdikleri için bu çocuklar her zaman en iyisini yaptıklarını düşünürler. Öğretmenleri ya da bir
arkadaşları yaptıkları işi eleştirdiğinde değiştirmek için çabalamazlar. Karşıdaki kişiyi değer
bilmemekle ya da o işten anlamamakla suçlayabilirler. Başarısız olduklarını kabul etmemek
için bilişsel çarpıtmalar yapabilir, bahaneler üretebilirler (karnım/başım ağrıyordu o nedenle
yapamadım, zaten öğretmen bana taktı doğru yaptığım halde puan vermiyor gibi telkinlerle
başarısızlıklarına bahane bulmaya çalışırlar).
Koşma, zıplama, kesme gibi temel motor becerilerde yaşıtlarından geride olabilirler.
Çünkü helikopter ebeveynler çocuklarının zarar görmesinden korktukları için çocukların
motor becerilerinin gelişebileceği aktiviteler yapmasını kısıtlayabilirler (parkta atlamaması,
koşmaması için sürekli uyarırlar).
Romantik ilişkilerde eşe ve eşin kararlarına koşulsuz bağlılık görülebilir. Anne ve
babasıyla kurduğu birincil ilişkiyi hayatının diğer bölümlerine de yansıtır. Aynı ilişki yapısını
eşiyle de kurar. Önceden tüm kararları ebeveynleri veriyorsa romantik ilişkide de kararları
eşinin vermesini tercih eder. Böyle bir ilişki yapısı içinde kendini daha kaygısız hisseder.
Boyun eğici bir kişilik geliştirmesine neden olur. Benzer yapı arkadaş ilişkilerinde de görülür.
Yönlendirilmeye ve manipülasyona açık bir birey haline gelir.
Helikoper Ebeveyn Olmamak İçin…
Helikopter anne baba olma yönünde davranışlarınız olduğunu fark ediyorsanız öncelikle
her zaman çocuklarınızın yanında olamayacağınızı hatırlamalısınız. Özerk bir birey olmasını
istiyorsanız çocuğunuzun etrafında ördüğünüz koruma kalkanını kaldırmanız ve sorunlarla
yüzleşmesine izin vermeniz gerekmektedir.
Bırakın düşük not aldığında öğretmenine hesap veren o olsun.
Arkadaşlarıyla rekabet etmeye ve daha iyi olmaya kendisi karar versin.
Sizin zorlamanızla onların notlarını geçmeye çalışmasın. Üzüntü, kızgınlık,
hayal kırıklığı ve korku gibi hayatın gerçek duygularını yaşasın. Bu
duyguları bir daha yaşamamak için neler yapması gerektiğini
deneyimleyerek öğrensin. Koşmasına, düşmesine, ıslanmasına fırsat verin.
Küçük yaştan itibaren çocuğunuza ufak sorumluluklar verin ve yerine
getirdiğinde işe yarar bir şey yaptığını hissetmesini sağlayın. Bir hastalığı
olduğunda doktora bunu kendisi anlatmasına fırsat verin. Çocuğunuzun
sağlığını takip edin ancak onun bedeninden ve duygularından kendinizi
ayrıştırın.
Siz helikopter ebeveyn olmaktan uzaklaştıkça çocuğunuzun mutluluğu da artacak. Hep
hayalini kurduğunuz kendi ayakları üstünde durabilen, kararlarını verebilen, sorumluluk
sahibi bir yetişkin olma yolunda çocuğunuza daha iyi bir destek olduğunuzu göreceksiniz.
Sevgiler,
Psk Diyar Meriç UÇAK